Chuyện về nữ Giáo sư Toán học đầu tiên của Việt Nam

Bà là nữ Giáo sư Toán học đầu tiên của Việt Nam, cũng là người phụ nữ nước ngoài đầu tiên bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ tại Paris (Pháp).

24/11/2023 10:24 Theo Hà An/Giáo dục thời đại

Chuyen ve nu Giao su Toan hoc dau tien cua Viet Nam

Nhà giáo Nhân dân Hoàng Xuân Sính, nữ giáo sư Toán học đầu tiên của Việt Nam.

Tình yêu với Toán học

GS.TSKH.NGND Hoàng Xuân Sính cho biết: "Năm 1951, sau khi tốt nghiệp bằng tú tài 1 tại Trường THPT Chu Văn An (Hà Nội), ban Sinh ngữ, tiếng Anh và tiếng Pháp, tôi được cậu ruột đón sang Pháp học tiếp chương trình phổ thông, rồi lên đại học, chuyên ngành Toán học. Lý do chọn khoa Toán, không phải ngành sở trường của mình là theo quyết định của gia đình. Cha mẹ nói rằng nếu sau này muốn quay về xây dựng đất nước, thì phải học Toán và tôi đã nghe theo".

Theo GS.TSKH.NGND Hoàng Xuân Sính, mọi người vẫn cho rằng Toán học là ngành khoa học vừa khó, vừa khổ, không phù hợp với phụ nữ, nhưng bà học Toán một cách dễ dàng và tự nhiên, dường như Toán học đã chọn bà. Sau khi tốt nghiệp Đại học Toulouse (Pháp), bà đăng ký học lên Thạc sĩ Toán học, một cấp học khó thời đó, vì nhiều người "học đến bạc đầu" nhưng không đậu. Ở Pháp, chỉ có con cháu hai dòng họ danh giá Marie Curie và Langevin mới dám thi và có cơ may đỗ.

Chuyen ve nu Giao su Toan hoc dau tien cua Viet Nam-Hinh-2

GS Hoàng Xuân Sính (ngoài cùng bên trái) và GS Toán học Alexandre Grothendieck (giữa) một lần sang Việt Nam. Ảnh: Gia đình cung cấp.

GS Hoàng Xuân Sính sinh ngày 5/9/1933, quê làng Cót, Từ Liêm, Hà Nội. Năm 1951, sau khi tốt nghiệp bằng tú tài 1, ban Sinh ngữ, tiếng Anh và tiếng Pháp tại trường THPT Chu Văn An, bà sang Pháp học tiếp chương trình phổ thông, rồi đại học, chuyên ngành Toán học. Tốt nghiệp Đại học Toulouse, bà học lên thạc sĩ Toán học ở tuổi 26. Năm 1960, bà về giảng dạy tại Đại học Sư phạm Hà Nội. Tháng 5/1975, bà Sính quay lại, bảo vệ thành công luận án tiến sĩ tại Đại học Paris 7.

Nhưng với sự quyết tâm và bền bỉ, bà đã làm được điều hiếm hoi đó, ở tuổi 26. "Thật may mắn là tôi đã bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ quốc gia về Toán học, dưới sự hướng dẫn của nhà toán học nổi tiếng người Pháp Alexander Grothendieck. Nhớ tới lời dạy của Bác Hồ đối với anh chị em Việt kiều: "Mỗi người cố học giỏi lấy một nghề, sau này trở về phục vụ Nhân dân". Những lúc Tổ quốc gian khó nhất, là khi Nhân dân cần chúng ta nhất. Chọn con đường của nhiều trí thức yêu nước cùng thời, tôi biết, trở về chính là yêu nước" - GS.TSKH Hoàng Xuân Sính chia sẻ.

Dốc sức cho giáo dục và Toán học

Ba tháng sau khi nhận bằng Thạc sĩ, bà Hoàng Xuân Sính về nước, đến Bộ Giáo dục "xin việc" và chọn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Chiến tranh chống Mỹ, phải sơ tán, bà vừa dạy học vừa làm luận án Tiến sĩ, dưới sự hướng dẫn của thiên tài toán học thế kỷ XX, nhà toán học nổi tiếng người Pháp Alexander Grothendieck.

Trong suốt 8 năm làm luận án, bà chỉ nhận được 2 - 3 bức thư từ người thầy. Trước khi sang Paris bảo vệ luận án, bà đã trình bày kết quả nghiên cứu của mình tại Đại hội Toán học Việt Nam năm 1971 ở Hà Nội và Đại hội Toán học thế giới năm 1974 được tổ chức tại Vancouver (Canada).

Chuyen ve nu Giao su Toan hoc dau tien cua Viet Nam-Hinh-3

GS.TSKH Hoàng Xuân Sính đã bước sang tuổi 92 nhưng vẫn đau đáu niềm đam mê với Toán học và trách nhiệm với giáo dục.

Tháng 5/1975, bà sang Paris, bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ tại Đại học Paris 7, trước đông đảo giáo sư, tiến sĩ, các nhà khoa học Pháp và giới trí thức Việt kiều. "Đó là ngày vinh quang và hạnh phúc nhất trong cuộc đời tôi", Nhà giáo Hoàng Xuân Sính chia sẻ.

Trở về Việt Nam tiếp tục sự nghiệp sư phạm, với cương vị Chủ nhiệm Bộ môn Đại số (Trường Đại học Sư phạm Hà Nội), bà dốc sức đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ cho nhà trường. Bà cũng tham gia viết chương trình cho bộ môn, phân công giảng dạy.

"Những năm tháng đó qua đi trong khó khăn chung của cả nước, tôi tự hào là mình đã làm được nhiều việc cho nghề, cho giáo dục và cho Toán học", GS.TSKH.NGND Hoàng Xuân Sính hồi tưởng.

Trong số nhiều cống hiến cho giáo dục, có thể kể đến bản Luận án viết tay của của bà có tên "Gr-Catégories" (Gr -Phạm trù), gửi cho thầy giáo là Giáo sư Toán học nổi tiếng Alexandre Grothendieck năm 1973. Mới đây Bản luận án này đã được đưa về xuất bản tại Việt Nam.

Trong lời giới thiệu về "Gr-Catégories", GS Hà Huy Khoái, nguyên Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam chia sẻ, tác giả luận án tiến hành những nghiên cứu khoa học ở tầm rất cao trong điều kiện cô lập với cộng đồng quốc tế, thiếu thông tin, tài liệu, thiếu cả những phương tiện tối thiểu nhất như bút giấy, ánh sáng.

Là nữ Giáo sư Toán học đầu tiên của Việt Nam, cũng là người phụ nữ nước ngoài đầu tiên đến Paris bảo vệ thành công luận án tiến sĩ quốc gia về toán học, GS Hoàng Xuân Sính được phong tặng danh hiệu cao quý "Nhà giáo nhân dân"; được Chính phủ Pháp tặng "Huân chương Cành cọ Hàn lâm" vào năm 2003 vì những đóng góp to lớn cho công cuộc phát triển và hợp tác nghiên cứu khoa học Pháp - Việt. Ngoài việc nghiên cứu và giảng dạy Toán học, GS Hoàng Xuân Sính còn là người góp phần chủ yếu vào việc hình thành Giải thưởng Kovalevskaya trao tặng các nhà khoa học nữ xuất sắc ở Việt Nam.

Theo Hà An/Giáo dục thời đại

#GS.TSKH.NGND Hoàng Xuân Sính #Toán học #nghiên cứu khoa học

Chân dung những nhà khoa học nữ VN đạt giải thưởng Kovalevskaia

Các cá nhân và tập thể vừa đoạt Giải thưởng Kovalevskaia 2019 đều đã có cả chục năm bền bỉ theo đuổi nghiên cứu khoa học theo các chuẩn mực quốc tế và với những mục đích cao đẹp nhằm phụng sự cộng đồng, đặc biệt là những cộng đồng yếm thế.

Phòng Thí nghiệm Cúm: Tự tích lũy, học hỏi và mở rộng quan hệ quốc tế

Tập thể được tôn vinh cho giải thưởng Kovalevskaia năm 2019 là đội ngũ các nhà khoa học nữ Phòng Thí nghiệm Cúm (Khoa Virus, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương) với các nghiên cứu nhằm giảm gánh nặng bệnh tật do dịch bệnh cúm, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng tại Việt Nam cũng như các quốc gia khác trên thế giới.

Phòng thí nghiệm có 12 cán bộ khoa học, trong đó có 9 nhà khoa học nữ (chiếm 75% nhân lực) gồm: PGS.TS Lê Thị Quỳnh Mai; TS. Hoàng Vũ Mai Phương; PGS.TS Nguyễn Lê Khánh Hằng; ThS. Lê Thị Thanh; ThS. Ứng Thị Hồng Trang; ThS. Nguyễn Phương Anh; ThS. Trần Thị Thu Hương; cử nhân Phạm Thị Hiền; cử nhân Hoàng Thu Hương.

Trong các gương mặt đó, PGS.TS Lê Thị Quỳnh Mai là người từng được nhận giải thưởng Nữ khoa học trẻ châu Á năm 2009; và PGS.TS Nguyễn Lê Khánh Hằng chính là nhà khoa học nữ đầu tiên nhận giải thưởng Tạ Quang Bửu vào vào năm 2019.

Phòng thí nghiệm Cúm được xây dựng từ những năm 2003, khi dịch SARS xảy ra và Việt Nam là nước đầu tiên thông báo với Tổ chức Y tế thế giới về căn bệnh mới với triệu chứng viêm phổi không điển hình, tiến triển nhanh và lây truyền mạnh, tỷ lệ tử vong cao. Thời điểm đó, nhóm nghiên cứu của Phòng thí nghiệm Hô hấp, đứng đầu là PGS.TS Lê Thị Quỳnh Mai, trực tiếp tham gia điều tra, thu thập mẫu, tiến hành chẩn đoán các trường hợp viêm đường hô hấp cấp tính nguy hiểm đầu tiên được điều trị tại Bệnh viện Việt-Pháp bằng phương pháp sinh học phân tử (3/2003).

Xem chi tiết

PGS-TS Trần Thị Lý: Nhà nữ khoa học Việt đầu tiên nhận giải thưởng Noam Chomsky

PGS.TS Trần Thị Lý, Đại học Deakin, Úc là nhà khoa học nữ Việt Nam đầu tiên nhận giải thưởng Noam Chomsky - Ngôi sao tỏa sáng về thành tựu trong nghiên cứu.

Được biết, PGS.TS Trần Thị Lý (SN 1975), quê ở Quảng Trị đang công tác tại khoa Nghệ thuật và Giáo dục, thuộc trường Đại học Deakin, Australia. Cô cũng là nhà khoa học có tiếng với nhiều đóng góp lớn trong lĩnh vực nghiên cứu học thuật và giảng dạy.

Năm 2019, PGS.TS Trần Thị Lý từng được tạp chí Forbes Việt Nam công bố là 1 trong 50 phụ nữ ảnh hưởng nhất Việt Nam. Cô cũng từng là giảng viên Đại học Huế, Việt Nam trước khi đến Australia.

PGS.TS Trần Thị Lý có nhiều nghiên cứu liên quan đến Việt Nam, đặc biệt là các nội dung đổi mới giáo dục đại học Việt Nam nhìn từ phương diện quốc tế; mối tương quan giữa chương trình giáo dục đại học và thị trường lao động; khả năng làm việc của sinh viên mới tốt nghiệp; quốc tế hóa giáo dục đại học Việt Nam...

PGS-TS Tran Thi Ly: Nha nu khoa hoc Viet dau tien nhan giai thuong Noam Chomsky

PGS.TS Trần Thị Lý (sinh năm 1975), công tác tại Khoa Nghệ thuật và Giáo dục, Đại học Deakin, Úc. Trước đó, cô từng là giảng viên của Đại học Huế.

Trong sự nghiệp nghiên cứu khoa học và giảng dạy, PGS.TS Trần Thị Lý giành được hơn 30 giải thưởng và học bổng nghiên cứu từ các hiệp hội quốc tế, quốc gia cho thành tích xuất sắc về nghiên cứu khoa học, giảng dạy và học tập. Cô cũng là nhà khoa học duy nhất của Australia trong lĩnh vực giáo dục từng được trao giải thưởng uy tín Nhà khoa học tiềm năng của Ban hỗ trợ nghiên cứu khoa học Australia.

Bên cạnh đó, PGS.TS Trần Thị Lý còn tham gia khởi xướng Dự án “Trao yêu thương-nhận hạnh phúc” cùng với 3 đồng nghiệp nhằm nuôi dưỡng tình yêu đọc sách và khuyến khích văn hóa đọc, rèn luyện kỹ năng tiếng Anh, tạo cơ hội tiếp cận với nguồn sách hay, cả tiếng Việt và tiếng Anh cho trẻ em nghèo vùng xa xôi của Việt Nam có một "giấc mơ đọc sách" trọn vẹn.

Ngoài nghiên cứu và viết sách về giáo dục đại học Việt Nam, PGS.TS Trần Thị Lý còn viết thêm rất nhiều quyển sách hay khác về giáo dục quốc tế.

Cũng theo báo cáo của Mạng lưới các nhà nghiên cứu Khoa học Xã hội Việt Nam năm 2019, PGS.TS Trần Thị Lý còn là tác giả nữ có số lượng dự án công bố quốc tế nhiều nhất (dựa trên dữ liệu Scopus). Hồ sơ công bố của cô đặc biệt nổi bật với các dự án nghiên cứu xuyên quốc gia.

Trong 20 năm công tác, cô đã hợp tác với hơn 70 học giả và các nhà nghiên cứu Úc, Việt Nam, Trung Quốc, Malaysia, Nhật Bản, Đài Loan, Philippines, Hồng Kông, Mỹ, Anh và Hà Lan trong các dự án nghiên cứu, xin tài trợ, hợp tác xuất bản và hợp tác trình bày tại các hội thảo quốc tế. Một trong những dự án hợp tác này là Exploring Hybrid Universities in East Asia (tạm dịch: Khám phá các trường đại học tổng hợp tại Đông Nam Á).

Cái tên Trần Thị Lý không chỉ xuất hiện trên những tạp chí khoa học hàng đầu như Journal of Studies in International Education, Higher Education, mà còn lan toả tới cả các nền tảng truyền thông khoa học hàng đầu như University World News, The Conversation, Times Higher Education, góp phần giới thiệu các kết quả nghiên cứu tới công chúng. Trong đó, đáng chú ý nhất là bài viết trên The Conversation về tình trạng khó khăn của sinh viên quốc tế mới tốt nghiệp và ở lại Úc theo diện visa tạm thời trong đại dịch COVID-19. Bài viết đã thu hút hơn 210.000 lượt đọc và là một trong những phân tích đầu tiên về cuộc khủng hoảng kinh tế và nhân đạo mà nhóm sinh viên này phải đối mặt.

PGS-TS Tran Thi Ly: Nha nu khoa hoc Viet dau tien nhan giai thuong Noam Chomsky-Hinh-2

Ngoài nghiên cứu và viết sách về giáo dục đại học Việt Nam, PGS-TS Trần Thị Lý còn viết thêm rất nhiều quyển sách hay khác về giáo dục quốc tế.

Với cơ sở nghiên cứu và lý thuyết vững chắc của mình, cô đã tích cực ứng dụng những hiểu biết đó vào việc cung cấp các cố vấn chính sách cho chính phủ và các tổ chức về các chiếc lược thúc đẩy sự dịch chuyển của sinh viên quốc tế và giáo dục quốc tế. Bên cạnh đó, cô cũng tham gia tổ chức các chương trình đào tạo kỹ năng nghiên cứu cho các nhà nghiên cứu mới vào nghề, hỗ trợ họ trên con đường sự nghiệp giáo dục quốc tế.

Đặc biệt, vào đầu tháng 10 năm 2020, Mạng lưới STAR Scholars đã thành lập Giải thưởng Kết nối Toàn cầu mang tên A.Noam Chomsky (A. Noam Chomsky Global Connections Award) để tôn vinh sức mạnh kết nối con người và vinh danh những cá nhân có ảnh hưởng sâu sắc tới việc thúc đẩy hợp tác nghiên cứu xuyên quốc gia. Lễ công bố Giải thưởng lần đầu tiên diễn ra trực tuyến trong khuôn khổ Hội nghị STAR 2020 tại Đại học Mở Nepal, Kathmandu, ngày 9/12/2020 theo giờ Việt Nam. Và PGS.TS Trần Thị Lý trở thành nhà khoa học nữ Việt Nam đầu tiên nhận giải thưởng Noam Chomsky này.

Việc nhận giải thưởng Ngôi sao tỏa sáng về thành tựu trong nghiên cứu vừa là một sự ghi nhận quốc tế về những đóng góp của PGS-TS Trần Thị Lý trong nghiên cứu và thúc đẩy hợp tác nghiên cứu, vừa là một bước tiến để cô tiếp tục thực hiện “sứ mệnh đi tiên phong” trong lan toả tinh thần kết nối, hợp tác để cùng nhau phát triển cho các tầng lớp trí thức trẻ trong nước lẫn trên toàn thế giới.

Mặc dù công tác chính tại Úc, nhưng những nỗ lực to lớn của PGS-TS Trần Thị Lý trong hợp tác quốc tế và thúc đẩy dịch chuyển quốc tế trong lĩnh vực giáo dục đại học luôn có phần nhiều hướng về Việt Nam. Hiện tại, cô cũng đang thực hiện hai dự án do chính phủ Úc tài trợ liên quan đến Việt Nam.

Trong đó, một dự án tập trung vào phân tích tác động của hiện tượng thực tập và học tập ngắn hạn của sinh viên Úc ở Việt Nam, Nhật và Trung Quốc qua chương trình New Colombo Plan, từ đó đưa ra những khuyến nghị nhằm xây dựng Việt Nam thành điểm đến được ưa chuộng và bền vững của sinh viên Úc, góp phần tăng cường hợp tác quốc tế hóa giáo dục, trao đổi sinh viên, kinh tế và ngoại giao giữa hai nước Việt Nam và Úc.

Dự án thứ hai tập trung vào nghiên cứu nhu cầu đối với nguồn nhân lực ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam, dựa trên cơ sở này cung cấp các khuyến nghị và giải pháp hỗ trợ sinh viên ở các trường đại học khu vực này nâng cao năng lực tìm việc làm sau khi tốt nghiệp.

Xem chi tiết

Chuyện thú vị về nhà toán học lừng danh trên thị trường chứng khoán

Là một trong những nhà đầu tư vĩ đại nhất mọi thời đại, Jim Simons cũng được biết đến với niềm đam mê toán học, và được gọi là “Nhà toán học”.

Ông James Harris Simons hay Jim Simons, 83 tuổi, hiện sở hữu khối tài sản lên đến 26,1 tỷ USD - giàu thứ 63 trên thế giới. Là một trong những nhà đầu tư vĩ đại nhất mọi thời đại, ông cũng được biết đến với niềm đam mê toán học, và được gọi là “Nhà toán học”.