Kể từ 2012 đến nay, dầu thô ngày càng cách xa ngôi vị quán quân xuất khẩu, dù vẫn thu về nhiều tỷ USD cho ngân sách nhưng vị tri số 1 đã nhường lại cho những ứng cử viên đầy tiềm năng khác.

Trong một thời gian dài hàng chục năm, dầu khí luôn là khu vực đóng góp lớn cho kinh tế đất nước, xuất khẩu dầu thô luôn đứng vị trí số 1, 'ngôi vương' xuất khẩu của dầu thô là không thể cạnh tranh.

Năm 2007-2008, xuất khẩu dầu thô tiếp đà đứng vị trí số 1 trên bảng xếp hạng các mặt hàng xuất khẩu tỷ đô của Việt Nam với giá trị xuất khẩu lớn. Năm 2007 xuất khẩu dầu thô đạt 8,5 tỷ USD, đến năm 2008 con số này tăng lên hơn 10,5 tỷ USD.

Dầu thô đóng góp phần lớn vào giá trị kim ngạch xuất khẩu của cả nước, bình quân khoảng 15%. Hiện nay, tỷ trọng này đã giảm và chỉ còn chiếm khoảng 7,5%.

Theo số liệu của Công ty CP nghiên cứu ngành và tư vấn Việt Nam (Virac), bắt đầu từ năm 2009, sau 2 năm gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), dầu thô đã phải nhường lại ngôi đầu về xuất khẩu cho một ngành đầy tiềm năng khác là dệt may. Trong năm này, xuất khẩu dầu thô đạt 6,2 tỷ USD, trong khi xuất khẩu hàng dệt may lên tới 9 tỷ USD.

Đến năm 2010, dầu thô tụt từ vị trí số 2 xuống vị trí thứ 4 với giá trị xuất khẩu chỉ đạt 4,9 tỷ USD, xếp sau hàng dệt may (11,2 tỷ USD); giày dép (5,1 tỷ); thủy sản (4,95 tỷ).

Đặc biệt, từ năm 2012 đến nay, dầu thô ngày càng cách xa vị trí quán quân mà ngành hàng này từng nắm giữ nhiều năm. Thế chỗ cho dầu thô là mặt hàng điện thoại các loại và linh kiện, với kim ngạch xuất khẩu tăng theo cấp số nhân. Sự hiện diện của các nhà máy tỷ đô của Samsung cùng các nhà sản xuất khác đã đưa mặt hàng điện thoại và linh kiện xếp vị trí quán quân từ 2013 đến nay. Từ chỗ chỉ xuất khẩu 12,6 tỷ USD của năm 2012, con số xuất khẩu điện thoại và linh kiện đat đạt mức 34,5 tỷ USD vào năm 2016, dự kiến chạm mốc trên 40 tỷ USD vào năm 2017.

Dầu thô từ vị trí “ngôi vương” những năm 2008 trở về trước đã lặng lẽ lùi về vị trí số 13 trên bảng xếp hạng các mặt hàng xuất khẩu tỷ đô năm 2016, đứng sau điện thoại và linh kiện; hàng dệt may; điện tử, máy tính và linh kiện; giày dép,...

Thậm chí, bắt đầu từ năm 2016 đến nay, xuất khẩu dầu thô đứng sau cả xuất khẩu rau quả.

Sự lao dốc của ngành dầu khí có nguyên nhân khách quan từ việc ngành dầu khí đứng trước thách thức trên phạm vi toàn thế giới.

Cụ thể, giá dầu thô có thời điểm đã tụt một nửa, từ mức 100 USD/thùng xuống 40-50 USD/thùng, có lúc xuống 30 USD/thùng. Điều này khiến không chỉ Việt Nam mà nguồn thu của các nước mạnh về dầu mỏ, như Nga, cũng sụt đi đáng kể. Giá dầu lao dốc cũng là một trong những nguyên nhân khiến Venezuela rơi vào khủng hoảng khó gỡ.

Về mặt chủ quan, việc dầu thô mất ngôi quán quân còn do trữ lượng dầu mỏ có thể khai thác được đang giảm dần. Nhiều mỏ đã đến giới hạn khai thác khiến giá trị xuất khẩu khó lòng tăng được. Các mỏ Bạch Hổ, Sư Tử, Lan Tây,... sau 30-40 năm đã qua giai đoạn khai thác đỉnh, trong khi mỏ mới đưa vào khai thác chậm do nhỏ và thiếu vốn.

Một cán bộ ngành dầu khí thừa nhận rằng tiềm năng dầu khí của Việt Nam không thể so sánh với các cường quốc dầu khí thế giới, phần lớn nằm ở biển Đông. Trữ lượng dầu khí của Việt Nam khoảng 750 triệu tấn, nhưng đã khai thác đưa vào sử dụng hơn 430 triệu tấn.

Điều đáng lưu ý là, con số về trữ lượng có thể thay đổi, không phải con số tĩnh, trong khi số khai thác thực tế thì đã hơn một nửa so với trữ lượng ước đoán.

Không thể phủ nhận, nhờ đóng góp của dầu khí mà nước ta đã vượt qua bao khó khăn khi đất nước còn khó khăn. Còn ngày nay, cùng với sự mở cửa kinh tế phát triển các ngành sản xuất trong nước, việc dầu khí bị soán ngôi số 1 về xuất khẩu không phải là điều quá bi quan.

Một chuyên gia ngành dầu khí từng chia sẻ tại hội thảo chiến lược ngành dầu khí gần đây rằng: "Mặc dù là người làm dầu khí, nhưng tôi không mong muốn dầu khí chiếm 15-20% GDP. Không phải vì chúng tôi không có chí tiến thủ, mà dầu trữ lượng có vậy mà tỷ trọng lớn thì nền kinh tế của chúng ta có vấn đề".

“Tôi muốn ngành dầu khí phát triển, nhưng tôi muốn ngành khác còn phát triển hơn”, vị chuyên gia dầu khí tâm sự. Vì thế, đã có so sánh, nếu cố gắng tăng 1 triệu tấn dầu thô thì thà tăng 1 triệu khách du lịch còn hơn, bởi nó vừa xanh, vừa sạch, vừa an toàn.

Ngoài giá dầu, trữ lượng, dầu khí, năng lực quản trị, công nghệ, dầu khí còn phải đối mặt nhiều sóng gió khác nữa. Hiện dầu khí còn đang trong tâm bão dư luận khi hàng loạt cựu lãnh đạo cao nhất cùng hàng chục cán bộ bị khởi tố, bắt giam do các sai phạm trong thực hiện các dự án đầu tư.