Đường hầm dẫn nước đẳng cấp thế giới’ ở sa mạc Sahara hàng trăm năm

Sự trỗi dậy và sụp đổ của người châu Phi cổ đại ở vùng đất Libya ngày nay là 1 câu chuyện cảnh báo cho những khu vực phụ thuộc vào nguồn nước ngầm.

13/11/2023 07:30 Theo Sở hữu & Trí tuệ

Duong ham dan nuoc dang cap the gioi’ o sa mac Sahara hang tram nam

Người Garamantes xưa (người châu Phi cổ đại) đã sử dụng 1 phương pháp độc đáo để lấy nước ngầm, phương pháp này đã giúp họ sống sót và phát triển mạnh ở Sahara hơn 2.000 năm trước, rất lâu sau khi khu vực này trở thành sa mạc. Tuy nhiên, sự tàn lụi của người Garamantes cũng là 1 câu chuyện cảnh báo cho các khu vực hiện đại như California vốn phụ thuộc rất nhiều vào nguồn nước ngầm cổ xưa để cung cấp nước cho cuộc sống hiện đại.

Tàn tích từ vương quốc Garamantian ở khu vực phía tây nam Libya ngày nay.

Ngày 16/10 tại 1 hội nghị thường niên của Hiệp hội Địa chất Hoa Kỳ ở Pittsburgh, Frank Schwartz , nhà địa chất thủy văn tại Đại học bang Ohio đã chia sẻ về lịch sử thăng trầm của người Garamantes, ông nói với Live Science: “Họ thật may mắn khi có được tầng chứa nước đẳng cấp thế giới này, nhưng đây là một hệ thống không bền vững và cuối cùng nó đã cạn kiệt”.

Các nhà sử học từng cho rằng vương quốc Garamantian là một cường quốc nhỏ ở vùng Fezzan thuộc Bắc Phi - nay thuộc tây nam Libya - cho đến khi bị Đế chế La Mã bành trướng vào thế kỷ thứ nhất.

Schwartz cho biết người Garamantes có nguồn gốc từ những người chăn nuôi gia súc thời kỳ đồ đá mới, họ sống ở khu vực này từ 7.000 đến 5.000 năm trước CN, trong giai đoạn " Sahara xanh " cuối cùng - Giai đoạn Sahara vẫn còn tương đối ẩm ướt. Tuy nhiên, khí hậu thay đổi cũng biến sa mạc Sahara trở nên ‘Siêu khô cằn’ vào thời điểm vương quốc Garamantian hình thành vào khoảng 400 năm trước CN.

Các nhà khảo cổ cho rằng người Garamantes đã khai thác nước ngầm bằng cách áp dụng nhiều công nghệ vào những thời điểm khác nhau, bao gồm giếng "shadoof": trong đó nước được nâng lên trong xô bằng đòn bẩy đối trọng và giếng "dalw": họ buộc dây vào túi bằng da động vật sau đó kéo nước lên.

Tuy nhiên, sự đổi mới lớn nhất là cách xây dựng hầm để tích nước từ sương mù. Schwartz cho biết công nghệ lấy nước này có nguồn gốc từ Ba Tư, nơi các đường hầm được gọi là quanats và có lẽ được các thương nhân từ các đoàn lữ hành trên sa mạc truyền đến Garamantes.

Duong ham dan nuoc dang cap the gioi’ o sa mac Sahara hang tram nam-Hinh-3

Sa mạc Sahara được cho rằng đã từng rất xanh mát.

Các nhà khảo cổ hiện đã xác định được hơn 460 dặm (750 km) hầm sương mù ở vùng Fezzan, và chúng có thể được đào bởi những người nô lệ Garamantians,Schwartz nói. Một số hầm sương mù dài nhất có chiều dài hơn 4 dặm (6,5 km) và xuyên qua cát, sỏi và sa thạch rắn; các trục tiếp cận thẳng đứng đi xuống dưới lòng đất khoảng 16 đến 33 feet (5 đến 10 mét).

Andrew Wilson , giáo sư khảo cổ học của Đế chế La Mã tại Đại học Oxford, người không tham gia buổi thuyết trình, cho biết một trong những hầm sương mù lâu đời nhất đã có niên đại từ năm 391 trước Công nguyên đến năm 206.

Schwartz cho biết, sau thời gian sử dụng, mực nước ngầm đã giảm xuống dưới mức mà nó có thể đưa vào hầm sương mù, dẫn đến sự suy tàn của vương quốc Garamantian sau khoảng năm 100 sau Công Nguyên. Schwartz lưu ý rằng sự sụp đổ của Garamantes minh họa cho sự nguy hiểm của việc khai thác nguồn cung cấp nước ngầm cổ xưa, như hiện đang được thực hiện ở California và phần lớn các vùng ở Iran .

Theo Sở hữu & Trí tuệ

#Sa mạc Sahara #Sahara #Đế quốc La Mã #Andrew Wilson #Địa chất thủy văn

"Tái sinh" mỹ nhân xuyên không 31.000 năm trước, bất ngờ nhan sắc

Các nhà khoa học đã phục dựng dung nhan của hài cốt được phân loại là nam giới khi khai quật cách đây 140 năm, bất ngờ khi người lộ diện là một mỹ nhân mới 17 tuổi.

Vào năm 1881, các nhà khảo cổ học đã khai quật được hộp sọ của một người chôn cất bên trong hang động ở Mladeč, ngôi làng thuộc Cộng hòa Czech ngày nay.

Khi mới được tìm thấy, Mladeč đã được phân tích và phân loại là một cá thể nam, sống vào thời điểm 31.000 năm trước và là một trong những cá thể Homo sapiens - tức người tinh khôn, loài của chúng ta - cổ xưa nhất từng được tìm thấy ở châu Âu.

Xem chi tiết

Con người từ thời đồ đá cũ sở hữu khuôn mặt như thế nào?

Nhờ vào sự phát triển của khoa học công nghệ, các nhà khoa học đã có thể tái tạo lại hình dạng khuôn mặt của con người từ thời kỳ đồ đá cũ, cách đây 31.000 năm.

Vào năm 1881, các nhà khảo cổ học đã khai quật được hộp sọ của một người được chôn cất bên trong một hang động ở Mladeč, một ngôi làng thuộc Cộng hòa Séc ngày nay. Vào thời điểm đó, các nhà nghiên cứu xác định niên đại của hộp sọ (hộp sọ Mladeč 1) cách đây khoảng 31.000 năm và phân loại cá thể là nam giới.

Nhưng một nghiên cứu mới đấy đã cho thấy rằng các nhà khoa học đã xác định nhầm giới tính của hộp sọ đến từ thời kỳ đồ đá cũ đó.

Xem chi tiết

Giải mã nguồn gốc ít ai ngờ của ma cà rồng và người sói

Từ xa xưa con người đã sống trong nỗi sợ về những con thú ăn thịt, những kẻ rình rập ban đêm hút máu, hay thây ma hồi sinh từ những nấm mồ. Nhưng nguồn gốc của chúng bắt nguồn từ đâu?

Giai ma nguon goc it ai ngo cua ma ca rong va nguoi soi

Ma cà rồng - Những câu chuyện về ma cà rồng cắn người bằng những chiếc nanh sắc nhọn đã xuất hiện từ rất lâu, ít nhất là từ thời kì Đồ Đồng. Ví dụ, người Assyria vào năm 4000 trước Công nguyên, đã khiếp sợ những linh hồn giống ma cà rồng edimmu. Nỗi sợ ma cà rồng được lưu truyền qua nhiều thế kỷ trong nhiều nền văn hóa, nhưng có lẽ ma cà rồng phổ biến nhất trong văn hóa châu Âu. Ảnh: Shutterstock.

Giai ma nguon goc it ai ngo cua ma ca rong va nguoi soi-Hinh-2

Cơn hoảng sợ về ma cà rồng bùng phát ở đây vào năm 1725, xuất phát từ câu chuyện Peter Plogojowitz về nhà của anh ta ở Kisilova, Serbia và đòi con trai đồ ăn (cũng có giai thoại khác nói rằng anh ta đòi vợ đưa cho anh ta một đôi giày). Sau đó, Plogojowitz cùng con trai và 9 người dân địa phương khác chết, với lời đồn rằng anh ta đã bóp cổ và hút máu họ. Ảnh: National Geographic.

Giai ma nguon goc it ai ngo cua ma ca rong va nguoi soi-Hinh-3

Khi người dân thị trấn đào xác anh ta lên, thi thể vẫn chưa phân hủy, máu tươi dính đầy miệng. Kinh hoàng, họ cắm cọc vào tim anh ta. Máu từ miệng và tai của anh ta đổ ra. Để chắc chắn anh ta đã chết, họ đốt hài cốt của anh ta. Tin tức này đã lan truyền khắp Đức, Pháp và Anh, khiến tất cả nhiều người sợ hãi. Ảnh: National Geographic.

Giai ma nguon goc it ai ngo cua ma ca rong va nguoi soi-Hinh-4

Xác sống - Bộ phim xác sống Night of the Living Dead năm 1968 của George A. Romero đã chứng tỏ thành công đáng ngạc nhiên, tạo ra một cơn sốt các bộ phim về xác sống. Dù vậy, những câu chuyện về thây ma đội mồ sống lại đã có từ nhiều thế kỷ trước, đặc biệt là ở Haiti thế kỷ 17 và 18. Ảnh: Shutterstock.

Giai ma nguon goc it ai ngo cua ma ca rong va nguoi soi-Hinh-5

Trong thời gian đó, người châu Phi bị ngược đãi và bắt làm nô lệ, làm việc trên các đồn điền do Pháp kiểm soát. Những người nô lệ tin rằng cái chết có nghĩa là tự do và được thả về quê hương của họ ở thế giới bên kia. Tuy nhiên, nhiều người tin rằng có những người tự kết liễu đời mình đã bị mắc kẹt mãi mãi, trở thành những thây ma vô hồn - những xác chết được hồi sinh nhờ phép thuật. Ảnh: Variety.

Giai ma nguon goc it ai ngo cua ma ca rong va nguoi soi-Hinh-6

Trong khi đó, theo voodoo, tôn giáo mà sau đó được tới 90% người Haiti thực hành, các thầy phù thủy (bokor) có thể tạo ra và điều khiển thây ma theo nhiều cách khác nhau, bao gồm lấy máu và tóc của nạn nhân, sử dụng búp bê voodoo, một loại bột thần bí được làm từ xác người, thảo mộc và các bộ phận của động vật. Ảnh: Getty.

Giai ma nguon goc it ai ngo cua ma ca rong va nguoi soi-Hinh-7

Khi nạn nhân bị dùng phép thuật này, họ sẽ chết trong vòng vài phút. Ngay sau khi họ được chôn cất, thầy phù thủy đã hồi sinh thi thể của họ. Sau cuộc nổi dậy của nô lệ ở Haiti vào năm 1791, nhiều người nô lệ châu Phi chạy đến New Orleans, mang theo voodoo và tín ngưỡng thây ma. Ảnh: National Geographic.

Giai ma nguon goc it ai ngo cua ma ca rong va nguoi soi-Hinh-8

Người sói - Không rõ truyền thuyết về những người sói đầu tiên xuất hiện khi nào, nhưng các học giả cho biết Sử thi Gilgamesh, thiên anh hùng ca Lưỡng Hà, thường được xem là tác phẩm văn học cổ nhất còn tồn tại, có đoạn Gilgamesh rời bỏ một người vì cô ấy đã biến người bạn đời trước của mình thành một con sói. Ảnh: Shutterstock.